اساس رژیم غذایی بیماران دیابتی همان رژیم غذایی سایر افراد جامعه است که تغییراتی در آن ایجاد میشود. به زبان دیگر، دیابتیها نباید غذای خود را از سایر افراد خانواده و جامعه جدا کنند و تنها باید نکاتی را در مورد مواد غذایی که قند ساده زیادتری دارند رعایت کنند. مثلا شیرینیها، شکلات، آبنبات و نوشابهها در افراد دیابتی محدود میشود یا آنکه از شکلات و آبنبات رژیمی و نوشابه رژیمی استفاده میشود.
در مورد شیرینیها، رژیمی بودن آنها به معنای آن نیست که کالریشان بسیار کمتر از شیرینیهای معمول است، بلکه فقط حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد کالری کمتری دارند. مثلاً اگر یک شیرینی معمولی ۱۲۰ کالری داشته باشد، شیرینی رژیمی حدود ۹۰ تا ۱۰۰ کالری دارد.
نکته ۱: چه کسانی بیشتر مستعد دیابت هستند؟
باید بدانیم که بسیاری از افراد دارای زمینه ابتلا به دیابت هستند، بهویژه کسانی که در خانواده آنان دیابت به طور ارثی وجود دارد. اگر افراد بتوانند مراقبتها و پرهیزهای لازم را انجام دهند دیابت به سراغ آنان نمیآید یا اگر هم بیاید در دهههای ۷۰ و ۸۰ زندگی خواهد بود.
برای پیشگیری از دیابت یادمان باشد که:
الف- وزنمان را کنترل کنیم.
ب- از خوردن قندهای ساده مثل قند، شکر، مربا، آبنبات، شکلات و شیرینی تا حد امکان پرهیز کنیم.
ج- از نانهای سبوسدار استفاده کنیم و تا حد امکان به سراغ نانهای سفید، باگت و لواش نرویم.
نکته ۲: نان رژیمی چندان کم کالریتر از نانهای معمول نیست
نان رژیمی چندان کمکالریتر از نانهای معمول نیست. در نانهای رژیمی مقدار کمی سبزیجات استفاده میشود. نان جو اگر خوب تهیه شده باشد برای افراد دیابتی بهتر از نان گندم است. متأسفانه در تهیه نان جو برای افراد دیابتی از مالت استفاده میشود که خود افزایش دهنده قند است. همچنین به علت گرانتر بودن آرد جو نسبت به آرد گندم، مقداری آرد گندم در نانهای جو استفاده میشود. اگر در قدیم اصطلاح «گندم نمای جو فروش» باب بود امروزه افرادی هستند که «جو نمای گندم فروش» هستند.
نکته ۳: آیا برای افراد دیابتی میوه ممنوعه وجود دارد؟
خیر، باید دانست که افراد دیابتی همه میوهها را میتوانند میل کنند. آنچه مهم است تعداد و مقدار میوه در روز است که آن هم باید در طول روز با فاصله استفاده شود. مثلاً اگر چهار واحد یا سهم میوه را برای افراد دیابتی در نظر بگیریم میتوانند یکی را بین صبح و ظهر، یکی را عصر، یکی را آخر شب میل کنند و سهم چهارم خود را به صورت سه عدد خرما با فاصله با چای بخورند.
نکته ۴: افراد دیابتی چند وعده غذا باید دریافت کنند؟
دیابتیها بهتر است حجم غذای خود را کم کرده و به جای سه وعده چهار یا پنج وعده کوچک استفاده کنند، مثلا اگر یک فرد دیابتی در روز مجاز به استفاده از ۷ واحد نان باشد، بهتر است آن را به صورت یک واحد صبح، ۳ واحد ظهر، یک واحد عصر و دو واحد شب استفاده کند. برای آخر شب هم میتوان از میوه یا تنقلات مفید استفاده کرد.
نکته ۵: دیابتیها ورزش را فراموش نکنند
برنامه ورزشی افراد دیابتی باید حساب شده باشد، مثلا اگر فرد دیابتی یک ساعت ورزش اتفاقی مثل بسکتبال یا والیبال دارد میتواند دو واحد (سهم) نان یا یک واحد نان و یک واحد میوه به برنامه خود اضافه کند.
در شرایطی که ورزش کمتر از یک ساعت و نیم است این غذای اضافی میتواند بعد از ورزش استفاده شود، ولی اگر ورزش حدود ۲ ساعت به طول میانجامد بهتر است این مواد غذایی اضافی قبل از ورزش یا حین ورزش استفاده شوند.
نکته ۶: آیا بیماری دیابت، بیماری قند است؟
هم بله و هم خیر، درست است که در بیماری دیابت قند خون بالا میرود و مهمترین کاری که انجام میدهیم، باید کنترل قند باشد، اما فراموش نکنیم که در این بیماران، سوخت و ساز چربیها و حتی پروتئینها هم دچار اختلال میشود، لذا افراد دیابتی باید در مصرف چربیها هم از نظر مقدار و هم از نظر نوع، دقت زیادی داشته باشند.
روغنهای جامد برای هیچکس و بهویژه برای دیابتیها مناسب نیست و حتما باید در برنامه غذایی از روغنهای مایع و به میزان مناسب استفاده شود. روغنهایی که اسیدچرب امگا-۳ دارند مثل روغن کانولا و مواد غذایی حاوی آن مثل گردو و ماهی باید در برنامه گنجانده شوند.
نکته ۷: آیا دیابتیها باید از خوردن برنج احتراز کنند؟
خیر، افراد دیابتی بر حسب نیاز بدنشان میتوانند روزانه یک تا دو کفگیر پلو بخورند.
یک کفگیر برای خانمها و افرادی که فعالیت کمی دارند و دو کفگیر برای آقایان به خصوص آنها که فعال هستند. در نوجوانها و جوانان فعال مثلاً ورزشکاران یا کارگران، تعداد دریافت برحسب نظر متخصص تغذیه ممکن است بیشتر هم باشد.
نکته ۸: به نوع و مقدار چربیها توجه نمایید
چربیها باید از نظر مقدار و نوع مورد توجه قرار گیرند. چربیهای جامد مثل روغنهای نباتی هیدروژنه شده، دنبه و کره برای بیماران دیابتی مناسب نیست. به چربیهای پنهان هم باید توجه کرد. چربی لبنیات در زمره چربیهای جامد محسوب میشود و باید از آن احتراز کرد. گوشت قرمز در زمره چربیهای جامد محسوب میشود و باید از آن احتراز کرد. گوشتهای قرمز ولو آنکه به ظاهر چربی در آنها دیده نشود، ولی حاوی چربیهای جامد در بین الیاف عضلانی هستند و باید مصرف آنها به دو یا سه بار در هفته محدود شود.
نکته ۹: سبزیجات برای دیابتیها بسیار مفید است
سبزیجات برای افراد دیابتی بسیار مفید هستند. انواع سبزیجات برگی مثل کاهو، کلم، سبزی خوردن سودمند هستند. سبزیجات غیربرگی مثل گوجهفرنگی، لوبیا سبز، کدو و بادمجان کاملاً آزاد هستند و محدودیتی در مصرف آنها نیست. برخی سبزیجات که کمی قند دارند مثل لبو، هویج و کدو حلوایی در حد یک پیشدستی قابل مصرف هستند.
نکته ۱۰: شمارش مواد نشاستهای را یاد بگیرید
در انتخاب غذا، افراد دیابتی باید شمارش مواد نشاستهای یا کربوهیدراتها را یاد بگیرند و به آن توجه کنند. مثلاً لیموترش ممکن است در صد گرم دو گرم ماده قندی داشته باشد، اما این مقدار به قدری پایین است که مصرف آن در بیماران دیابتی هیچ اشکالی ندارد. متأسفانه برخی افراد ناآشنا با مراجعه به جدول ترکیبات مواد غذایی و مشاهده دو گرم کربوهیدرات برای صد گرم لیموترش به وحشت میافتند. حال آنکه اگر یک فرد دیابتی میتوانست نیمکیلوگرم لیموترش بخورد، که البته عملی نیست، نهایتاً به اندازه یک پرتقال یا سیب ماده قندی دریافت میکرد.